İhracat Sektörleri
Bilişim Teknolojileri ve Yazılım
Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektörüne Genel Bakış
Bilişim teknolojisi, bilginin toplanmasında, işlenmesinde, depolanmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden bir yere iletilip kullanıcıların hizmetine sunulmasında kullanılan iletişim ve bilgisayarlar dâhil bütün teknolojileri kapsayan teknolojilerdir.
Watt’ın buhar makinesiyle başlayan “Sanayi Devrimi”, 1860-1914 yılları arasında fizik ve kimya alanında yapılan buluşlar teknolojiye aktarılarak “Teknoloji Devrimi” olarak devam etmiştir. “Dijital Devrim” ise elektroniğin kullanımı ve bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle otomatikleşen üretim sayesinde kendini belli etmiştir. Bu devirde gelişen 3D yazıcılar sayesinde otomasyon artışı yeni ve akıllı robotlar üretilmesi dolayısıyla üretimde verimliliği arttırmıştır. İlk mikro bilgisayarın kullanımı ( Altair 8800 ) ve 1976 yılında S. Jobs ve S. Wozniak’ın Apple’ı kurmaları bu devrimin en önemli gelişmeleri olmuştur. Robotların üretimi tamamen devralması, yapay zekanın gelişimi, 3D yazıcılarla üretimin fabrikalardan evlere inmesi gibi gelişmelerle “4. Sanayi Devrimi – Endüstri 4.0” kavramı ortaya çıkmıştır. Teknoloji bu denli gelişirken üretimde insanlar yerine robotların kullanılması, insanların işlerini kaybetmelerine, insan gücüne ve hatta beynine ihtiyacın azalmasına sebep olmaktadır.
Bilginin pratik bir şekilde işlenmesini ve insanlar için faydalı hizmet biçimlerine dönüşmesini sağlayıcı bilgiye dayalı teknolojilere bilişim denir. Bir bilginin bir yerden başka bir yere iletilmesini sağlayan teknolojilerse bilişim teknolojileri olarak adlandırılır.
Bilişim teknolojilerini 4 ana kategoride inceleyebiliriz:
- Yazılım
- Hizmetler
- Donanım
- Ekipmanlar
Sektör, 5G ve fiber internet, bulut bilişim, yapay zeka, nesnelerin interneti, blokzincir, dijital gerçeklik, siber güvenlik ve veri gizliliği teknolojileri, yeni alt teknolojileriyle gelişmeye ve sektörel kullanım alanlarını çeşitlendirmeye devam etmektedir.
Dünya’da Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektörünün Durumu
2019 yılında 565 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşan küresel yazılım sektörünün gelecek beş yılda %5 büyümesi beklenmektedir. Global BİT Pazar büyüklüğü 2021 yılında %13’lük büyüme ile 4,3 trilyon dolar seviyesine yükselirken bilgi teknolojileri pazar büyüklüğü %25,7; iletişim teknolojileri pazar büyüklüğü ise %1,4 büyümüştür. Yazılım sektörü yalnızca bahsedilen büyüklüğü ile değil ekonomide yarattığı zincirleme etki ile de stratejik bir sektör konumundadır. Yazılım sektörü son 10 yılda internet, mobil telefonlar ve artan kurumsal Bilişim Teknolojileri (BT) yatırımlarının etkisiyle oyun, dijital dönüşüm ve mobil uygulamalar gibi birçok dijital sektörün doğuşuna sebep olmuştur. Bu sektörlerin toplam büyüklüğü, yazılım sektörünün dört katına yaklaşmıştır ve büyüme hızı yazılım sektörünün üç katı seviyesindedir.
Yazılım sektörü sadece yeni dijital sektörler oluşturmakla kalmayıp mevcut reel sektörler üzerinde de devrimsel dönüşümlere yol açmıştır. Bu dönüşümler sanayi devrimi sonrası verimlilik odaklı küresel rekabet yarışını katma değer odaklı bir yapıya dönüştürmüştür. Örneğin, günümüzde orta segment bir araçta 150 milyon satırdan fazla kod bulunmaktadır. Artık aracın motoru ve tasarımı kadar otonom sürüş sistemi, sürücü destek uygulamaları ve güç aktarım yönetim yazılımları önem kazanmıştır. AutoCad gibi yazılımlar sayesinde 100’den fazla katı olan kompleks projeler tasarlanıp inşaat öncesi simülasyon yapılabilmektedir. Yazılım sektörünün sunduğu katma değerin internetin sunduğu ölçekle buluştuğu durumlarda ise Airbnb gibi 12 yaşında yaklaşık 7.500 çalışanı olan bir şirketindeğeri Hilton gibi 100 yaşını geçmiş 173.000 çalışanı olan şirketi geçebilmektedir.
2021 yılında sektörel büyüklüğün %35’lik kısmı ABD’ye aitken onu %15 ile Avrupa Birliği ve %11 ile Çin takip etmiştir.
Yayınlanmış verilere bakıldığında Almanya’da yazılım sektörünün istihdamın %2’sini, ihracatın %2,4’ünü oluşturduğu tahmin edilmektedir. ABD’de ise istihdamın %1,9’unu, ihracatın ise %2,3’ünü oluşturmaktadır. Çok çarpıcı bir örnek olan İrlanda ise sağladığı vergi avantajları ile Uluslararası firmaların Avrupa’daki merkezi konumuna gelmiştir; ülke ihracatının %9,4’ünü yazılım sektörü oluşturmaktadır.
Türkiye’de Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektörünün Durumu
Ülke olarak uzun yıllardır artarak devam eden teknokent yatırımları, Ar-Ge, inovasyon teşvikleri ve özel sektör startup iş birlikleri ile ülkemiz büyüyen bir girişimcilik ekosistemine sahiptir. Ancak global yazılım ekosisteminde hak ettiğimiz payı henüz alabilmiş durumda değiliz. Son verilere göre ihracatımızın sadece %0.5’i bilişim sektörünün alt kümesi olarak raporlanan yazılım sektöründen gelmektedir. Benzer ülkeleri incelediğimizde %2-3 seviyelerinde bir potansiyel olduğunu gözlemlenmiştir.
Yazılım ekosisteminin güçlendirmek için eğitim ve istihdam açısından somut adımlar atıldığını görmek cesaret verici. Yakın coğrafyadaki rakip ülkeleri de düşündüğümüzde bu alandaki ihtiyaçların stratejik öncelik olarak her platformda sahiplenilmesi önem arz etmektedir. Yazılım ekosisteminin gelişmesine yönelik atılacak her adımın, ülkemizin yazılım ürün ve hizmetlerinin bilinirliğinin tesis edilmesine, küresel pazar payı ve ihracatının artırılmasına katkı sağlayacağına inanılmaktadır. Ülkemiz için yazılım ekosistemindeki büyüme ile birlikte 2025 yılına dek 100.000 ek istihdam ve 10 milyar dolarlık ihracat potansiyelinin olduğu öngörülmektedir. Yazılım sektörü kendine has global dinamikleri ve uzaktan çalışmayı mümkün kılan yapısı ile Anadolu’da kalifiye ve yüksek gelirli bir istihdam şansı yaratmaktadır.
Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’deki bilişim ve alt sektörleri de hızlı bir gelişme göstermektedir. Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD) araştırmalarına göre Türkiye’de Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) pazar büyüklüğü 2019 yılında 21,5 milyar Dolar (122,6 milyar TL), 2020 yılında 26,9 milyar Dolar (189 milyar TL) ve 2021 yılında bir önceki yıla göre %36’lık büyüme ile 29,9 milyar Dolar (265,9 milyar TL) olarak ölçümlenmiştir. Bilgi teknolojileri pazarın %43’ünü oluştururken yazılım alt kategorisi TL cinsinden bir önceki yıla oranla %92 büyümüştür.
Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Türkiye’de Bilgi Teknolojileri alanında 146 bin kişi (%79) ve İletişim Teknolojileri alanında 39 bin kişi (%21) ile toplam 185 bin kişinin doğrudan istihdamına olanak sağlamaktadır. Çalışanların yaklaşık %27’si kadın, %40’ı AR-GE çalışanı ve %55’i üniversite diplomasına sahiptir. 2022 yılı itibariyle Türkiye’de toplam teknokent sayısı 92, teknokentlerdeki şirket sayısı 7.707, çalışan sayısı 79.641, toplam ciro 51,8 milyar TL ve toplam ihracat 13,3 milyar TL’dir.
Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektöründeki Dış Ticaret Verileri
Çin, dünyada yüksek teknoloji ihracatında ilk sırada yer almaktadır. 2021 yılı itibarıyla Çin’deki yüksek teknoloji ihracatı 942.314 milyon ABD doları olup, dünya yüksek teknoloji ihracatının %33,46’sını oluşturmaktadır. İlk 5 ülke (diğerleri Hong Kong, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya’dır) bunun %66,38’ini oluşturmaktadır.
Diğer taraftan, bilişim sektöründeki hizmet ihracatımız 2019 yılında 1 milyar 565 milyon Dolar, 2020 yılında ise 1 milyar 581 milyon Dolar olarak ve 2021 yılında ise 2 milyar 533 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir (Kaynak: TCMB, TÜİK). Bilişim sektörünün farklı sektörlerle etkileşim içinde olması nedeniyle farklı kaynaklarda da bu rakamın çok daha yüksek olduğu ifade edilmektedir.
Bir milyar dolara yakın ihracat hacmine sahip olan bilgi ve iletişim teknolojilerinde, inovasyonun beşiği teknokentlerin payı giderek artmaktadır. BİT sektörünün büyümesine katkıda bulunan ve akademik toplulukla işbirliğini teşvik eden 4.3 milyar Dolar ciro ve yaklaşık 1.1 milyar Dolar ihracat ile teknokentlerdir. 2021 yılında bir önceki yıla oranla teknokent sayısı (87) %6 artarken toplam ihracat %31 artmıştır.
Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektöründeki Fırsatlar ve Riskler
Türkiye’de Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektöründeki Fırsatlar
- Teknoparkların ve teknokentlerin gelişiyor olması
- Avrupa Birliği’ne adaylık süreci
- Linux topluluğunun ulusal açık kaynak kodlu işletim sistemi konusunda çabaları (Uludağ vb projeler)
- Tersine beyin göçü
- Türkiye markasını geliştirme yönelik projeler (Turquality vb)
- Kalder’in/üniversitelerin yazılım kalitesine yönelik çalışmaları
- Etkin ve yenilikçi yerel elektronik üreticileri
- Gelişmekte Olan Ülkelerin Fırsatları
- Açık kaynak kodu akımı, sosyal toplulukları
- Grid bilgi işlem Yazılım geliştirme toplulukları
- Diğer ülkelerden model alma/ kıyaslama olanağı
- Akıllı çeviri yazılımlarının gelişmesi
Türkiye’de Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Sektöründeki Riskler
- Global firmaların hükümette yaptığı lobiler Global firmaların Yerel GSM operatörlerini satın almaya çalışmaları
- Politik istikrarsızlık, buna bağlı olarak ulusal bilim ve teknoloji politikalarının süreksizliği
- IMF tarafından empose edilen sıkı ulusal tasarruf tedbirleri gereği kamuda Ar-Ge ve yenilik fon ve teşviklerde kısıtlamalar
- TÜBİTAK’a hükümetin politik müdahalesi ve kadrolaşma eğilimi
- Metodolojik çalışmaya karşı direnç gösterilmesi ve bunun ulusal bir kültür özelliği olduğuna olan yanlış inanç
- Gelişmekte Olan Ülkelerin Tehditleri
- Dijital uçurum
- Ülkedeki Ekonomik istikrar Global firmalar Yazılım standartlarının olmaması nedeniyle outsourcing ve ihracatta zorluklar
- Beyin göçü
- Yerel donanım ve mobil cihaz endüstrisinin olmaması nedeniyle ithalattaki artışlar
- Otomasyona bağlı iş kaybı